Gençlerimiz Pavlov’a benzemek istiyor ve bizim birinci vazifemiz, onlara yardımcı olmaktır. A. D. Popovski’nin yazmış olduğu, okuyucuya sunduğumuz bu kitap, gençlerimizin işini oldukça kolaylaştırabilir. Kitap, Pavlov’un ‘sanat laboratuvarının’ iç dünyasını adım adım açarak genç okurlara, araştırmacının sevinç ve üzüntülerle dolu zorlu laboratuvar yaşantısını anlatıyor. Şunu belirtmek gerekir ki, yazar A.Popovski kendine oldukça zor bir görev seçmiş. Pavlov’un yaratıcı özellikleriyle ilgili söylediklerimden belli ki bu insanın karakteristiğini, ancak ve ancak onun hayatını, kişiliğini ve karakterini, belli bilimsel çalışmalarını en ufak ayrıntısına kadar inceleme işini üstlenmiş biri yapabilir. Bu anlamda A. Popovski’nin kitabına iyi bir not verilmelidir: Pavlov’un yaratıcı yaşamı konusunda bu kitap çok yönlü bilgiler verebilir. Yazar, bilimin geniş kitlelere tanıtımı ile ilgili birçok defa karşımıza çıkmıştır. Fizyologlar, cerrahlar, parazitologlar vb. hakkında “Hayatın Kanunları”, “Özverili Araştırmacılar” gibi kitaplar yazmıştır. Bu, A. Popovski’nin, hayatını edebiyatın zor ve sorumluluk gerektiren dalına adadığını göstermektedir. Pavlov hakkındaki bu kitap, yazarın deneyimini ortaya koymaktadır. Kitapta, Pavlov’a özgü çalışma şevkinin çok renkli bir şekilde anlatımının yanı sıra, zorlu bilimsel çalışmaların değişmez yoldaşları olan tereddüt ve şüphelerin ıstırabı da açıkça ifade edilmiştir. Yazar, zaman zaman Pavlov’un deneysel ‘hatalarını’ abartmakla birlikte bu bilim adamının laboratu-varına özgü olan ‘laboratuvar olayları’ çok doğal bir şekilde anlatılmıştır. Pavlov’la doğrudan doğruya bir temasta bulunmayan yazar için Pavlov’un son derece renkli, duygulu konuşmasını; dağıtma, beğendiği şeye övgüler yağdırma ve homurdanma huylarını konuşma biçiminde anlatabilmek zor bir iştir… Bu noktada ayrışmalar kaçınılmazdır. Bu nedenle yazarın Pavlov’a atfettiği bazı konuşmalar, bilim adamı ile her gün çalışma ortamında karşılaşma şansı olan biri için çok da doğal gelmeyebilir. Yine de, birkaç ufak tefek istisna dışında yazarın, Pavlov’un portresini başarıyla çizebildiğini kabul etmek gerek ve okurlar da büyük öğretmenin kişiliğini kendi kafalarında açıkça canlandırabilirler. Biyografi kısmı ile kişiliğinin anlatıldığı kısım oldukça başarılı sayılabilir ve Sovyetler Birliği gençliği buralardan büyük fayda sağlayabilir. Fakat yazarın görevi, yalnızca bir biyografi yazmakla sona ermemiştir. Yazar okurları, Pavlov Okulu’nun bilimsel çalışmalarının sonuçları ile de tanıştırmayı kendine görev edinmiştir. Konuya hâkim olmadığı halde yazarın, kitabının bu kısmını bu kadar başarılı hazırlamış olması hayret vericidir. Pavlov’un kan dolaşımı fizyolojisi, sindirim sistemi ve sinir sistemi alanlarındaki incelemelerinin genel karakteristiği doğru yapılmış; bazı detaylar ise uzman olmayan bir kişinin algılayacağı şekilde anlatılmıştır. Yazarın laboratuvar gerçekleriyle ilgili bazı noktalarda yaptığı bir dizi “yuvarlamalar”ın bilimsel eleştirisinin burada yapılmasını uygun bulmuyorum. Bilimsel gerçeklerin sanatsal biçimde ifade edilmesinin nihai etkisi şüphesiz ki olumludur. Okur, ilk defa Pavlov tarafından ortaya çıkarılan fizyolojik süreçlerin doğası ve anlamı konusunda oldukça dolgun bilgiler elde edecektir. Kan dolaşımı alanında araştırmalar yaptığı dönem Pavlov’da oldukça “pürüzsüz” geçiyor. Oysa bilim adamının hayatını yakından incelediğimizde bu alanda elde ettiği sonuçların o dönemin bilimsel çevreleri tarafından büyük direnişle karşılandığını görüyoruz. Örneğin, az bilinen, “Aziz Makariy Ödülü”yle ilgili olay bunu yeterince ifade eder. Bu ödül, Bilim Akademisi tarafından ilginç bilimsel çalışmalar için veriliyordu. 1884 yılında Pavlov, şu anda ünlü olan “Kalbin Merkezkaç Sinirleri” adlı çalışmasıyla yarışmaya katılmıştı. Cerrahi Tıp Akademisi profesörü Tarhanov, bu çalışma hakkında tamamen olumsuz eleştiride bulunmuş; Pavlov, ödülü alamamıştı. “Sindirim Bezlerinin Çalışması Üzerine Dersler” adlı klasik kitabının kabul edilmesi de kolay olmamıştı. Bunun gibi tarihsel terslikler, gençler için ders verici olmaktadır. Bu olaylar, bir toplumun bilgi seviyesini çok aşan fikirlerin o toplum tarafından kabul edilmelerinin ne kadar zor olduğunu gösteriyor. A. Popovski’nin kitabının bir diğer olumlu yönü ise, yazarın, Pavlov’un öğrencilerinin yaptığı birkaç önemli çalışmaya da yer vermiş olmasıdır. Örneğin, K.M. Bıkov Okulu’nun işlediği orijinal fizyolojik akım, bunlar arasında sayılabilir. Bu akım hak ettiği ünü elde ederek Pavlov’un metodunun, fizyoloji açısından ne kadar çok olanaklara yol açtığını bize bir kez daha kanıtlamaktadır. Titiz bir eleştirmen, kitabın bilimsel yönünde eksiklikler bulabilir; ancak unutulmamalıdır ki, A. Popovski’nin kitabı, Pavlov’un öğretisini tüm ayrıntılarıyla anlatmak üzere yazılmamıştır. Kitabın uyandırdığı bilimsel ilgiyi derinleştirmek isteyen okurlar, daha özel bilgi veren kaynaklara mutlaka yöneleceklerdir. Bu kitabın amacı, okurların bu konuya ilgisini çekmek ve Pavlov’un fikirlerinin temel gelişim sürecini onlara tanıtmak; bu fikirlerin, bu bilim dalının genel gelişim sürecinde kazandığı önemi anlatmaktır. Yazar, görevini başarıyla yerine getirmiştir. Elinizdeki bu kitabın, Sovyetler Birliği’nin meraklı gençleri tarafından hak ettiği ilgiyi ve başarıyı görmesini dilemek istiyoruz. 

SSCB Tıp Bilimleri Akademisi asli üyesi, Moskova Üniversitesi Profesörü P.K.Anohin

İLK SAYFA